Kinderwens bij PCOS

Wat is PCOS?

Poly Cysteus Ovarium Syndroom (PCOS) is een veelvoorkomende hormonale aandoening die voorkomt bij 5 tot 10 procent van alle vrouwen. Bij PCOS zijn er veel rijpende eitjes in de eierstokken aanwezig die niet goed doorgroeien en daardoor niet tot een eisprong komen.

Geen eisprong
Normaal groeit er in het begin van je cyclus één follikel harder dan de andere follikels. Die ene follikel springt uiteindelijk ongeveer halverwege je cyclus, waarna een luteale fase volgt (tweede helft van je cyclus). Maar bij PCOS is er geen winnende follikel; de groei stagneert. Er is dan ook geen eisprong. Er volgt geen tweede cyclushelft en de productie van progesteron komt niet op gang. Het slijmvlies van de baarmoeder rijpt niet goed uit en er volgt geen menstruatie.

PCOS wordt vaak pas gediagnosticeerd als er een kinderwens is. Maar ook na de kinderwens blijft de PCOS bestaan, soms inclusief de klachten zoals overgewicht en overbeharing. Een gebalanceerd en gezond voedingspatroon lijkt één van de belangrijkste manieren om met PCOS om te gaan.

Oorzaken van PCOS

De exacte oorzaak van PCOS is onbekend. Waarschijnlijk spelen meerdere hormonen een rol. PCOS komt voor bij 5 tot 10% van de vrouwen en kan in sommige families vaker voorkomen. Gewicht speelt hierbij een belangrijke rol: vrouwen met aanleg voor PCOS ervaren meer symptomen als ze zwaarder worden. Door de toename van overgewicht in de maatschappij, komt PCOS mogelijk ook vaker tot uiting. Gebleken is dat een gering gewichtsverlies (ca. 10%) of gezonde leefstijl bij vrouwen met overgewicht al kan leiden tot herstel van de cyclus.

PCOS herkennen via echobeelden

De eierstokken kunnen met een echo een kenmerkend beeld tonen: veel follikels aan de rand van de eierstokken. We spreken ook wel over cysten. Een blaasje met een eitje erin heet follikel of eiblaasje. Als er geen eitje meer in zit, spreken we van een cyste. Cysten en follikels zijn bij PCOS met de echo niet te onderscheiden. Voor de diagnose maakt dat niet uit, het beeld is per persoon wisselend. Bij de één is er nooit een spontane eisprong, terwijl dit bij de ander zo nu en dan wel voorkomt. Als je eierstokken er bij de echo uitzien zoals hierboven beschreven, wil dat nog niet zeggen dat je PCOS hebt. Hoe dan ook maakt het het vinden van je LH piek en daarmee eisprong, het timen van gemeenschap en dus verhogen van je zwangerschapskansen erg lastig.

Mannelijk hormoon
Vrouwen produceren mannelijke hormonen en mannen produceren ook vrouwelijke hormonen. De hoeveelheid is wel verschillend. De eierstokken van vrouwen met PCOS kunnen hogere gehaltes mannelijke hormonen produceren. Dit kan overbeharing en in sommige gevallen acne veroorzaken. Kaalheid kan ook een symptoom zijn: de haargrens kan dan optrekken zoals bij mannen bij beginnende kaalheid. Dit komt gelukkig weinig voor. Het mannelijk hormoon heeft een remmende werking op de groei van de follikels en zo ontstaat een vicieuze cirkel. Niet iedereen met PCOS heeft verhoogde mannelijk hormonen.

Insulineresistentie
Bij een deel van de vrouwen met PCOS komt ook insuline-resistentie voor. Insuline is een hormoon dat betrokken is bij de regulatie van de bloedsuikerspiegel. Insuline-resistentie houdt in dat het lichaam minder gevoelig wordt voor insuline. Het lichaam reageert hierop door hogere concentraties insuline aan te maken om zo toch de bloedsuikerspiegel te reguleren. De eierstokken van vrouwen met PCOS lijken gevoelig te zijn voor deze hoge concentratie insuline. Insuline zet de eierstok aan tot het produceren van meer mannelijke hormonen. Bij een ontregelde bloedsuikerspiegel kan suikerziekte (diabetes type 2) ontstaan.

Overgewicht
Veel vrouwen met PCOS hebben overgewicht. Door overgewicht neemt insulineresistentie toe. Dit leidt tot toename van productie van mannelijk hormoon. Dit heeft een remmende werking op groei van follikels. Mannelijk hormoon kan in vetweefsel in oestrogeen worden omgezet. Oestrogeen remt FSH productie en stimuleert LH productie in de hypofyse. Dit leidt weer tot remming van verdere groei van follikels en houdt zo PCOS in stand.

Overige symptomen bij PCOS

• Acne, vette huid en haarroos
• Hirsutisme: toegenomen lichaamsbeharing op de bovenlip, kin, rond de tepels, midden op de buik, onderrug en/of binnenzijde bovenbenen
• Alopecia: haarverlies, dunner worden op de kruin en inhammen
• Hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten
• Acanthosis nigricans: dit zijn bruine verdikte plekken op de huid, bij voorkeur in de nek, op de armen, oksels, borsten of dijen
• Depressie als gevolg van uiterlijke kenmerken en/of de vruchtbaarheidsproblemen.
• Slaapapneu

Diagnose PCOS

Hoe wordt de diagnose PCOS gesteld?

De diagnose PCOS wordt vastgesteld door middel van echoscopisch en bloedonderzoek. Dit onderzoek wordt vaak uitgevoerd wanneer iemand moeilijk zwanger wordt en merkt dat de menstruatie uitblijft zonder dat er sprake is van een zwangerschap. Ook als er geen kinderwens is, kan worden vastgesteld of iemand PCOS heeft.

Bloedonderzoek

Hormonen spelen een belangrijke rol bij PCOS. In het bloed worden de volgende hormonen getest: FSH, LH, testosteron, oestrogeen, progesteron en prolactine (bij een lange cyclus). De uitslag richt zich op de verhouding tussen FSH en LH, evenals op het testosterongehalte. Bij afwijkende uitslagen kan extra bloedonderzoek nodig zijn. Door de waarden van FSH en prolactine te bepalen, kunnen andere oorzaken van een lange cyclus worden uitgesloten, zoals een vervroegde overgang of een te hoog prolactinegehalte.

Echoscopisch onderzoek

Met een inwendige (vaginale) echo worden de eierstokken beoordeeld. Normaal zijn er per eierstok 3 tot 8 follikels zichtbaar. Bij PCOS zijn dat er meer dan 12 per eierstok; zie afbeelding hieronder.

Diagnosecriteria

De diagnose PCOS wordt gesteld als minimaal twee van de volgende drie criteria aanwezig zijn:

1. Een verstoorde menstruatiecyclus; dit is een cyclus waarbij er geen menstruatie optreedt of een cyclus die korter duurt dan 24 dagen en langer dan 35 dagen
2. Polycysteuze eierstokken (meer dan 12 follikels per eierstok zichtbaar op de echo).
3. Verhoogd mannelijk hormoon of symptomen zoals acne en overbeharing volgens een mannelijk patroon.

Wanneer krijg ik de diagnose PCOS? 

De diagnose van PCOS wordt vaak gesteld op basis van symptomen, medische geschiedenis en lichamelijk onderzoek. Bloedonderzoek en echo’s kunnen worden uitgevoerd om de diagnose te bevestigen en andere mogelijke oorzaken van symptomen uit te sluiten. Het is belangrijk om te weten dat niet alle vrouwen met PCOS dezelfde symptomen hebben en dat de ernst van de symptomen kan variëren.

Gezondheidsrisico’s bij PCOS

Als je PCOS hebt brengt dat helaas extra gezondheidsrisico’s met zich mee.

Baarmoederkanker
Onder invloed van oestrogeen wordt het slijmvlies in de baarmoeder dikker. Maar omdat er geen dominante follikel en vervolgens geen eisprong is, wordt er geen progesteron gemaakt. Het slijmvlies wordt dan ook niet afgestoten. Als dit verstoorde proces jaren doorgaat, ontstaat er een verhoogde kans op baarmoederkanker. Dit risico is te verhelpen met progesteron. Dit kan door regelmatig een menstruatie op te wekken met medicijnen die progesteron bevatten. Een andere mogelijkheid is de anticonceptiepil of een Mirena spiraal waarin ook progesteron zit. Het slijmvlies van de baarmoeder blijft hierbij dun.

Diabetes 
Meer dan de helft van de vrouwen met PCOS heeft overgewicht. Overgewicht gaat vaak samen met een verminderde gevoeligheid voor insuline. Om de waarde van het glucose op een normaal niveau te houden wordt er meer insuline aangemaakt. Als de waarden van het glucose te hoog blijven, raakt de suikerstofwisseling gestoord en ontstaat er uiteindelijk suikerziekte (diabetes type 2).

Hoge bloeddruk, verhoogd cholesterolgehalte en hart- en vaatziekten 
Overgewicht, een hoge waarde van het testosteron en suikerziekte geven een verhoogde kans op een hoge bloeddruk, een verhoogd cholesterolgehalte en hart- en vaatziekten. Behandeling van deze problemen door middel van afvallen, een dieet, meer beweging en zo nodig door medicijnen, verlaagt de kans op schade voor je lichaam. Lees hier meer over leefstijlbegeleiding.

Hoe kan mijn kinderwens in vervulling gaan bij PCOS?

We krijgen regelmatig patiënten op intake die PCOS blijken te hebben. Een aantal interventies voor en tijdens fertiliteitsbehandeling staat centraal.

Gewichtsverlies
Als je overgewicht hebt, is een gezonde leefstijl belangrijk: zowel voor de toekomst als voor je zwangerschapswens. Afvallen is dan de eerste prioriteit vóór behandeling. Bij een deel van de vrouwen komt de cyclus weer op gang als zij gaan afvallen. Soms heb je toch nog medicatie nodig om een (normale) cyclus te hebben. Deze medicatie slaat beter aan na gewichtsverlies of leefstijlverbetering. Zowel de kans op een spontane zwangerschap als een zwangerschap na vruchtbaarheidsbehandelingen neemt toe. Ook tijdens een zwangerschap is een gezond gewicht veiliger. Je hebt minder kans op een miskraam. De kans op zwangerschapsdiabetes en andere zwangerschapscomplicaties neemt ook af bij een gezond gewicht. Tijdens het consult overleggen we met je hoe jij het afvallen kunt aanpakken en in hoeverre het fijn is om hierbij professionele hulp te krijgen.

Dieetadviezen
Het is altijd eenvoudig gezegd dat je beter kunt afvallen. Maar als dit zo eenvoudig is, zou er geen probleem zijn in de gehele Westerse wereld en waren er minder fertiliteitsproblemen. Inmiddels wordt het steeds duidelijker dat alleen een dieet volgen bij PCOS niet voldoende is. Door de emotionele en mentale wisselingen is het niet alleen belangrijk wat je eet, maar ook waarom je dat eet op dat moment. Voeding, emotionele en mentale gezondheid zijn nauw verbonden. Alleen de voeding aanpassen geeft vaak een tijdelijk effect.

Er bestaat geen specifiek PCOS-dieet, dit kan voor iedere vrouw anders zijn. Het is belangrijk dat het een blijvend gebalanceerd en gezond dieet is. Met een dergelijk voedingspatroon kun je de hormonale schommelingen, vooral de insulinespiegel, onder controle krijgen en houden. Tegelijkertijd zijn de emotionele en mentale gezondheid belangrijk: herkenning en omgaan met bepaalde gevoelens. Omdat het maatwerk is, is het lastig je eigen plan bij elkaar te Googelen. Het loont om een professional hiervoor te consulteren. Wij geven graag tips om je leefstijl aan te passen met behulp van een professional.

Medicatie
Tabletten
Met behulp van tabletten, die je van cyclusdag 3 t/m 7 gebruikt, wek je een eisprong op. Deze behandeling heet ovulatie-inductie. Een van de ovulatie-inductie medicijnen in tabletvorm is een anti-oestrogeen. De hersenen ontvangen het signaal dat er weinig oestrogeen wordt gemaakt. De hypofyse reageert hierop door meer FSH te maken. Dit kan net genoeg zijn om één eitje verder te laten rijpen en zo tot een eisprong te komen. Ongeveer 80% van de vrouwen krijgt met deze medicatie een eisprong en ongeveer 50% van de vrouwen wordt met deze behandeling zwanger. Er is een licht verhoogde kans op meerlingen.

Injecties: FSH
Als tabletten niet werken zijn injecties met FSH (gonadotrofinen) vaak een volgende stap. Dagelijkse injecties met FSH wekken een eicelgroei op. Je kan die injecties zelf toedienen. De injecties stimuleren de eierstokken direct. We beginnen vaak met een lage dosis die per week kan worden opgehoogd als er onvoldoende reactie is. Dit moet voorzichtig gebeuren, omdat er bij te hoge dosering FSH opeens veel eitjes tegelijk kunnen gaan groeien. Dan wordt de behandeling afgebroken. Ongeveer 90% van de vrouwen krijgt met deze type medicatie een eisprong, terwijl ongeveer 50% van de vrouwen zwanger wordt.
Als het stimuleren meermaals niet goed lukt en er steeds te veel eiblaasjes tegelijk groeien, dan bespreken we IVF als behandelingsoptie.

Invasieve ingreep: LEO
LEO staat voor laparoscopische elektrocoagulatie van de ovaria. Via een kijkoperatie worden een aantal oppervlakkige kleine gaatjes gebrand in de eierstokken. Hierdoor kan het zijn dat de aanmaak van de hormonen in de eierstok verandert en kan de eisprong spontaan optreden. Zo heb je kans op een spontane zwangerschap. Soms heb je echter toch nog medicatie nodig, maar minder dan voor de LEO. En ander nadeel kan zijn dat door de operatie verklevingen rond de eierstokken kunnen ontstaan. Vandaar dat er pas voor een LEO wordt gekozen als de ovulatie-inductie niet goed gaat.

PCOS is een vervelende diagnose, maar zwanger worden kan!

Uit de bovenstaande paragrafen heb je misschien wel kunnen concluderen dat PCOS een vervelende diagnose is. Met of zonder kinderwens is het voor je gezondheid en uiterlijk niet fijn om PCOS te hebben. Gelukkig weten we dat het goed mogelijk is om zwanger te raken als je PCOS hebt. Hiervoor zijn de juiste acties en begeleiding nodig. De uiteindelijke resultaten zijn niet alleen goed voor je kansen om zwanger te raken, maar ook buiten zwangerschap om, om zo vitaal mogelijk ouder te worden.

Heb je PCOS? Of denk je dat je PCOS hebt? Blijft je kinderwens uit? We verwelkomen je graag op intake om de mogelijkheden van fertiliteitsbehandeling met je te bespreken.